12 noyabr Azərbaycanda Konstitusiya Günü kimi qeyd edilir. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası dövlətin idarəetmə prinsiplərini, vətəndaş hüquqlarını, dövlət orqanlarının və funksiyalarının əsasını təşkil edən bir hüquqi sənəddir. Azərbaycan dövlətçiliyinin hüquqi çərçivəsini və müstəqil inkişaf yolunu müəyyənləşdirən bu sənəd, ölkənin demokratik və hüquqi inkişafına böyük töhfə verib.
Azərbaycanın konstitusiya quruluşunun kökləri 20-ci əsrin əvvəllərində qurulan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə qədər uzansa da, Cümhuriyyətin mövcud olduğu qısa müddət ərzində əsas qanunun qəbul edilməsi mümkün olmamışdı. 1918-ci ildən 1920-ci ilə qədər mövcud olan Cümhuriyyət konstitusiya quruculuğu prosesini başa çatdırmadan süqut etdi. Bu səbəbdən Azərbaycanın konstitusiya quruluşunun tarixi daha çox SSRİ dönəminə təsadüf edir.
Azərbaycan SSR-in ilk Konstitusiyası 1921-ci ildə qəbul edildi və bununla Azərbaycanın dövlətçilik tarixi üçün yeni bir mərhələ başlandı. 1925-ci ildə əlavə və dəyişikliklərə məruz qalan bu Konstitusiya dövlət idarəetmə mexanizmini təkmilləşdirərək respublika quruluşunun əsas prinsiplərini müəyyənləşdirdi. 1927-ci ildə yenilənmiş formada qəbul edilən Azərbaycan SSR Konstitusiyası ölkənin siyasi və hüquqi sistemində mühüm rol oynayırdı.
1936-cı ildə SSRİ-nin yeni Konstitusiyasının qəbul edilməsindən sonra Azərbaycan SSR də öz Konstitusiyasını yeniləyərək 1937-ci ildə qəbul etdi. Bu Konstitusiya dövlətin strukturlarını mərkəzi hökumətə uyğunlaşdıraraq sosialist dəyərləri və ideologiyalarını gücləndirdi. SSRİ-nin quruluşuna uyğun olaraq Azərbaycan SSR də bu dövrdə dövlət idarəçiliyi sistemini yeniləyərək yeni hüquqi baza yaratdı.
SSRİ-də baş verən yeni konstitusiya islahatları çərçivəsində 1978-ci ildə Azərbaycan SSR-də yeni bir Konstitusiya qəbul edildi. Bu prosesdə Ümummilli Lider Heydər Əliyev Azərbaycan dilinin dövlət dili olaraq tanınmasını təklif etdi və bu təklif qəbul edildi. Həmin Konstitusiya Azərbaycan SSR üçün mühüm hüquqi və siyasi dəyişikliklər gətirdi, dövlət idarəetmə sistemində milliliyi daha da artırdı.
Azərbaycan 1991-ci ildə öz müstəqilliyini elan etdikdən sonra 1991-ci il 18 oktyabr tarixli “Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında” Konstitusiya Aktı ilə dövlət müstəqilliyini hüquqi baxımdan təsbit etdi. Bu, Azərbaycanın öz hüquqi və siyasi sistemini formalaşdırması yolunda atdığı mühüm bir addım idi. 1995-ci ildə isə müstəqil dövlətin tam yeni bir Konstitusiyası hazırlanaraq qəbul edildi.
Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə 1995-ci ildə Azərbaycanın yeni Konstitusiya layihəsi hazırlanmış və həmin il noyabrın 12-də keçirilən referendumda xalqın böyük dəstəyi ilə qəbul edilmişdir. Bu Konstitusiya Azərbaycanın demokratik idarəetmə prinsiplərinə söykənən müstəqil dövlət kimi gələcək inkişafını təmin edəcək Əsas Qanun olaraq qəbul olundu.
1995-ci ildə qəbul edilən ilk müstəqil Konstitusiyanın əhəmiyyətini nəzərə alaraq Heydər Əliyevin fərmanı ilə hər il 12 noyabr Azərbaycanın Konstitusiya Günü kimi qeyd edilməyə başlanmışdır. Bu gün xalqın iradəsinə əsaslanan və demokratik dəyərləri təsbit edən bir tarixi gün olaraq Azərbaycan dövlətçiliyinin mühüm əlamətlərindən biridir.
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası müstəqil dövlət quruculuğunda əsas rol oynayaraq, ölkənin siyasi, sosial və iqtisadi həyatını istiqamətləndirən fundamental sənəd hesab edilir. Konstitusiya Azərbaycanda demokratik dövlət prinsiplərinin təmin olunması, insan hüquqlarının qorunması və cəmiyyətin inkişafı üçün möhkəm hüquqi baza rolunu oynayır.
Müstəqil Azərbaycanın Konstitusiyası ölkədə demokratik, hüquqi və dünyəvi dövlət quruculuğu prosesinə güclü bir hüquqi dəstək verdi. Hakimiyyət bölgüsünün əsas prinsiplərini müəyyən edərək qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri arasında balans yaratdı. Bu, sabit inkişaf və cəmiyyətin demokratikləşməsi üçün möhkəm təməl rolunu oynadı.
Konstitusiya hazırlanarkən beynəlxalq hüquqi prinsiplər və müasir dövrün tələbləri nəzərə alınmışdır. Konstitusiyada Azərbaycan dövlətinin yeni hüquq sistemi çərçivəsində konstitusiya ədalət mühakiməsi orqanı yaradıldı və bu, dövlət hakimiyyəti sistemində mühüm rol oynayır. Bu yeniliklər ölkədə hüquqi dövlət quruculuğu sahəsində əhəmiyyətli irəliləyişlər təmin etdi.
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası dövlətin müstəqilliyini, suverenliyini və ərazi bütövlüyünü qorumağı, cəmiyyətin demokratikləşməsini və qanunların aliliyini təmin edən hüquqi baza yaratmağı əsas məqsədlərdən biri olaraq təsbit edir. Eyni zamanda, bazar iqtisadiyyatına xas olan münasibətlərin formalaşması üçün hüquqi zəmin yaradır.
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının üçüncü fəslində insan hüquqları və azadlıqları geniş şəkildə təsbit edilmişdir. Azərbaycan Konstitusiyası vətəndaş hüquq və azadlıqlarını təsbit edən beynəlxalq hüquqi sənədlərə uyğun hazırlanmışdır və burada ölkədə yaşayan bütün millətlərin, etnik qrupların hüquqları geniş şəkildə qorunur.
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına zaman-zaman əlavə və dəyişikliklər edilərək dövrün tələblərinə uyğunlaşdırılmışdır. 2002, 2009 və 2016-cı illərdə Konstitusiyaya edilən dəyişikliklər ölkənin sosial-iqtisadi inkişafını dəstəkləyən hüquqi baza yaradılmasına xidmət etmişdir. Ən son dəyişikliklər çərçivəsində idarəetmə sisteminə Birinci vitse-prezidentlik institutu əlavə edilmişdir.
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası dövlətin əsasını təşkil edən, insan hüquqlarını qoruyan və demokratik prinsipləri təsbit edən bir sənəddir. Azərbaycanın dövlətçilik tarixində əhəmiyyətli rol oynayan Konstitusiya ölkəmizin hüquqi inkişafı üçün möhkəm təməl rolunu oynayaraq gələcək nəsillərə əbədi dəyər kimi qalacaqdır.
Gülnur Qasımlı, Sumqayıt Regional Vəkil Bürosunun vəkili
Müzakirə qapadılmışdır.