20 noyabr tarixi Azərbaycan xalqının tarixinə əlamətdar bir gün kimi daxil olub. Bu gün Ağdam şəhəri günü kimi qeyd edilir. Bu tarix həm də Qarabağ uğrunda Azərbaycan xalqının keçdiyi çətin yolun, mübarizənin və əzmkarlığın simvoludur. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpası Ağdam kimi qədim bir yurdun yenidən dirçəlməsinə zəmin yaratdı.
“Ağdam” sözü qədim türk dilində “kiçik qala” mənasını ifadə edir. Tarixi mənbələrdən məlum olur ki, bu ərazilərdə yaşamış türkdilli qəbilələr müdafiə məqsədilə kiçik qalalar inşa edərdi. Lakin XVIII əsrin birinci yarısında Qarabağın tanınmış xanlarından biri olan Pənahəli xan tərəfindən bu bölgədə ağ daşdan tikilmiş imarət şəhərin yeni adının yaranmasına səbəb oldu. Günəş şüaları altında parlayan bu tikili yerli əhali arasında “ağ ev” kimi tanındı və “Ağdam” adını qazandı. Bu ad yalnız coğrafi bir məkanın deyil, həm də Azərbaycanın tarixində parlaq iz qoymuş bir bölgənin simvoluna çevrildi.
Ağdam rayonu 1930-cu ildə təsis edilmişdir. Qarabağın mərkəzində yerləşən bu rayon həm relyefinin müxtəlifliyi, həm də təbii sərvətləri ilə diqqət çəkir. Şimal-şərqdə Qarabağ dağ silsiləsinin ətəklərindən başlayaraq Kür-Araz ovalığına qədər uzanan ərazi, strateji baxımdan mühüm bir mövqeyə sahibdir. Ağdamın zəngin təbiəti və münbit torpaqları bu bölgəni tarix boyu əkinçilik və maldarlıq üçün əlverişli məkan etmişdir. Rayonda yaşayan insanlar qədim dövrlərdən bəri Qarabağın mədəni və tarixi irsinin qoruyucusu kimi çıxış etmişlər.
Ağdam təkcə təbiəti və coğrafi mövqeyi ilə deyil, həm də tarixi əhəmiyyəti ilə seçilir. XX əsrin 50-ci illərindən başlayaraq aparılan arxeoloji tədqiqatlar bu bölgənin minilliklər əvvəl insan məskəni olduğunu ortaya çıxardı. Ən mühüm tapıntılar Üzərriktəpə ərazisində qeydə alınmışdır. Buradan tapılan qədim əkinçilik alətləri, taxıl və üzüm dənələri yerli əhalinin oturaq həyat sürdüyünü və yüksək mədəniyyətə sahib olduğunu sübut edir. Hətta arxeoloqlar Ağdamın Qafqazda ilk şəhər tipli yaşayış məskənlərindən biri olduğunu bildirirlər. Bu fakt Ağdamın yalnız Azərbaycanın deyil, həm də Qafqazın tarixi baxımından mühüm bir mərkəz olduğunu təsdiqləyir.
1993-cü il 23 iyul tarixi Ağdam üçün qara səhifə oldu. Ermənilərin hərbi təcavüzü nəticəsində Ağdam rayonunun 73 faizi işğal edildi. Bu müddət ərzində rayonun 90 kəndi, 38 kolxozu, 12 sənaye obyekti, 74 məktəbi və çoxsaylı mədəniyyət ocaqları dağıdıldı. Dünyada yeganə olan Çörək Muzeyi belə erməni vandalizminin qurbanı oldu. Bu işğal nəticəsində 128 min insan öz doğma torpaqlarından məcburi köçkün düşdü. Ağdam uğrunda gedən döyüşlərdə 6 mindən çox şəhid verilmiş, on minlərlə insan yaralanmışdır. Ermənistan tərəfindən törədilən bu cinayətlər Azərbaycanın milli yaddaşında unudulmaz iz buraxdı.
Ağdamın işğalından bir həftə sonra, 1993-cü il 29 iyulda BMT Təhlükəsizlik Şurası 853 saylı qətnaməni qəbul edərək Ermənistanın işğalçı qüvvələrinin Azərbaycan torpaqlarından dərhal çıxarılmasını tələb etdi. Bu qətnamə beynəlxalq hüquq baxımından Azərbaycanın haqlı mövqeyini bir daha təsdiqlədi. Lakin Ermənistan beynəlxalq qərarlara məhəl qoymadan təcavüzkar siyasətini davam etdirdi. Bu isə dünya ictimaiyyətinin Ermənistanın müharibə cinayətlərinə qarşı ikili standart yanaşmasını ortaya qoydu.
Ermənistan Cenevrə Konvensiyalarını pozaraq Ağdam ərazisindəki coğrafi adları dəyişdirmiş, mədəni irsi məhv etmişdir. Bu vandalizm Ağdamın dini və tarixi abidələrini, qəbiristanlıqlarını, məscidlərini hədəfə aldı. Erməni silahlı qüvvələrinin əməlləri etnik təmizləmə və Azərbaycanın mədəni kimliyinə qarşı yönəlmiş cinayət kimi qiymətləndirilir. Ağdam təkcə fiziki olaraq dağıdılmadı, həm də mədəniyyətimizin daş yaddaşı olan tarixi məkanlarımızın məhv edilməsi ilə üzləşdi.
Vətən müharibəsində əldə edilən şanlı qələbə nəticəsində 2020-ci il 10 noyabr tarixində imzalanmış üçtərəfli bəyanatla Ağdam işğaldan azad edildi. 20 noyabr 2020-ci il tarixi isə Ağdamın azadlıq gününə çevrildi. Prezident İlham Əliyevin dediyi kimi: “Biz Ağdamı bərpa edəcəyik!” Bu sözlər bugün Ağdamın yenidən qurulması ilə gerçəkliyə çevrilir. 2021-ci ilin 28 mayında təqdim olunan Baş Plan əsasında Ağdamda müasir şəhər salınması işləri aparılır. Şəhər beş əsas məhəllədən ibarət olacaq və ilk sakinlərin 2024-cü ilin payızında köçürülməsi planlaşdırılır.
Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpasından sonra Ağdam şəhəri və rayonu yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoydu. Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə işğaldan azad edilmiş ərazilərdə genişmiqyaslı bərpa və yenidənqurma işləri həyata keçirilir. Ağdam şəhərinin tarixi abidələri yenidən bərpa edilir, müasir infrastruktur layihələri reallaşdırılır və bölgənin sosial-iqtisadi inkişafı üçün strateji əhəmiyyətli addımlar atılır. Prezident İlham Əliyevin Ağdama səfərləri zamanı həyata keçirilən təməlqoyma və açılış mərasimləri Azərbaycanın bu qədim yurduna xüsusi diqqətini göstərir.
Ağdam Azərbaycan xalqının tarixi yaddaşı, milli qürur mənbəyi və dirçəliş simvoludur. 20 noyabr Ağdamın azad olunmasını xatırladır və bu şəhərin əbədi olaraq Azərbaycan torpaqlarının ayrılmaz hissəsi olduğunu sübut edir. Bu gün həm də şəhidlərimizin xatirəsini əziz tutmaq və gələcək nəsillərə Ağdamın əzmkarlığını çatdırmaq günüdür. Azərbaycanın mədəniyyət beşiyi olan Ağdam öz əzəmətli tarixini yenidən yaşatmaq üçün hazırlaşır. Bu, təkcə Azərbaycanın deyil, bütün türk dünyasının qələbəsinin təcəssümüdür.
Ədalət Quliyev, Qarabağ veteranı, Kimyaçı Mədəniyyət Sarayının təqaüddə olan direktoru
Müzakirə qapadılmışdır.