Azərbaycan tarixi qanlı faciələrlə doludur. Bu faciələrin ən dəhşətlilərindən biri 1918-ci ilin mart-aprel aylarında erməni millətçilərinin Bakıda və Azərbaycanın digər bölgələrində azərbaycanlılara qarşı törətdiyi soyqırımıdır. Uzun illər bu qanlı hadisələrin üstü ört-basdır edilirdi. Yalnız Ulu Öndər Heydər Əliyevin 1998-ci il 26 mart tarixli fərmanı ilə 31 mart Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü kimi dövlət səviyyəsində qeyd edilməyə başladı. O vaxtdan bəri hər il bu tarixdə soyqırımı qurbanları anılır, beynəlxalq ictimaiyyətə xalqımıza qarşı törədilmiş cinayətlərin həqiqətləri çatdırılır.
Bu məqalədə, 31 Mart soyqırımının tarixi, erməni millətçilərinin məqsədləri, törədilən cinayətlərin miqyası və bu faciənin dünya ictimaiyyətinə tanıdılması istiqamətində görülən işlər geniş şəkildə araşdırılacaq.
Erməni millətçiləri tarixin müxtəlif mərhələlərində “Böyük Ermənistan” ideyasını gerçəkləşdirmək üçün etnik təmizləmə siyasəti yürüdüblər. 1918-ci ilin mart-aprel aylarında Bakı Soveti və “Daşnaksutyun” partiyasının silahlı dəstələri Azərbaycanın dinc əhalisinə qarşı soyqırımı törətmişlər. Bakıda, Şamaxıda, Qubada, Qarabağda, Naxçıvanda və İrəvanda on minlərlə azərbaycanlı yalnız milli və dini mənsubiyyətinə görə qətlə yetirilmiş, şəhər və kəndlər dağıdılmışdır.
Soyqırımını törədən erməni millətçilərinin məqsədi azərbaycanlıları tarixi torpaqlarından məhv etməklə “erməniləşdirilmiş” bir region yaratmaq idi. Onlar bu məqsədlə hərbi və ideoloji hazırlıq işləri apararaq, beynəlxalq güclərin dəstəyini qazanmağa çalışırdılar.
1918-ci ilin martında erməni silahlı dəstələri Bakı şəhərində azərbaycanlılara qarşı kütləvi qırğınlara başladılar. Bakı Soveti qoşunları və daşnak dəstələri tərəfindən 30 mindən çox azərbaycanlı qətlə yetirildi, on minlərlə insan evlərindən qovuldu. Təkcə Şamaxıda 7 mindən çox insan, o cümlədən 1653 qadın və 965 uşaq öldürüldü. Quba qəzasında isə 4000-dən çox azərbaycanlı soyqırımına məruz qaldı.
Ermənilərin vəhşiliyi sərhəd tanımırdı. Onlar qadın, uşaq, qoca demədən hər kəsi qətlə yetirir, insanları diri-diri yandırır, evləri dağıdır, məscidləri yandırırdılar. Qubada aparılan qazıntılar zamanı aşkarlanan kütləvi məzarlıqlardan bəlli oldu ki, öldürülənlərin çoxu küt alətlərlə başlarından vurularaq vəhşicəsinə qətlə yetirilib. Bu, erməni millətçilərinin insanlıq əleyhinə törətdikləri cinayətlərin miqyasını bir daha sübut edir.
Erməni silahlı birləşmələrinin azərbaycanlılara qarşı törətdiyi soyqırımı təkcə Bakı və digər Azərbaycan bölgələri ilə məhdudlaşmırdı. İrəvan quberniyasında 1918-1920-ci illərdə azərbaycanlı kəndləri yerlə-yeksan edilmiş, minlərlə insan qətlə yetirilmiş, yüz minlərlə azərbaycanlı ata-baba yurdlarından qovulmuşdur. Ermənistanın ilk daşnak hökuməti dövründə azərbaycanlı əhalinin 60 faizi məhv edilmişdir. Tarixi faktlar göstərir ki, bu soyqırım planlı şəkildə həyata keçirilmiş və məqsədyönlü şəkildə azərbaycanlıların məhv edilməsinə xidmət etmişdir.
Uzun illər bu faciələr beynəlxalq ictimaiyyətə lazımınca tanıdılmamışdır. Lakin müasir Azərbaycan dövləti Ulu Öndər Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə tarixi ədalətin bərpası üçün mühüm addımlar atdı. 1998-ci ildə imzalanan fərmanla 31 Mart Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü elan olundu və hər il bu tarixdə qurbanların xatirəsi anılır. Son illərdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə bu məsələnin beynəlxalq səviyyədə tanıdılması istiqamətində mühüm addımlar atılmışdır.
Azərbaycan alimləri, tədqiqatçıları və diaspor təşkilatları bu faciənin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması üçün mühüm işlər görürlər. Soyqırımı faktlarını sübut edən tarixi sənədlər, şahid ifadələri və arxiv materialları üzə çıxarılır, beynəlxalq konfranslar, sərgilər keçirilir. Azərbaycanın xaricdəki diaspor təşkilatları və səfirlikləri də bu tarixi həqiqətlərin tanıdılması üçün fəaliyyət göstərir.
31 Mart soyqırımı Azərbaycan xalqının tarixinə qanlı hərflərlə yazılmış bir faciədir. Bu, erməni millətçilərinin xalqımıza qarşı həyata keçirdiyi etnik təmizləmənin ən dəhşətli nümunələrindən biridir. Lakin bu faciənin unudulmaması və beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətinə çatdırılması müasir Azərbaycanın ən ümdə vəzifələrindən biridir.
Azərbaycan dövləti bu faciənin hüquqi və siyasi qiymətini vermək üçün yorulmadan çalışır. Bizim vəzifəmiz tarixi həqiqətləri unutmamaq, gənc nəsillərə ötürmək və bu hadisələri beynəlxalq səviyyədə tanıtmaqdır.
Soyqırımı qurbanlarının xatirəsi qarşısında borcumuz onların haqq səsini dünyaya çatdırmaq və bir daha belə faciələrin təkrarlanmaması üçün mübarizə aparmaqdır. Azərbaycan xalqı tarixdə baş verən haqsızlıqları unutmur və öz tarixi ədalətini təmin etmək yolunda qətiyyətlə irəliləyir.
Məmməd Qarazadə,
Hacı Zeynalabdin qəsəbə Ağsaqqallar Şurasının sədr müavini
Müzakirə qapadılmışdır.