Vaşinqtonun mərkəzində, dünya diplomatiyasının rəmzi olan Ağ Evdə keçirilən görüş təkcə iki dövlətin liderlərinin bir araya gəlməsi deyildi. Bu, uzun illər davam edən münaqişə və gərginliklərin arxada qalması üçün atılan ən mühüm addımlardan biri idi. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Ermənistanın Baş naziri arasında sülh sazişinin paraflanması, Cənubi Qafqazın siyasi xəritəsində yeni reallıqların formalaşdığını göstərdi. Ağ Evdə keçirilən mərasim, ABŞ-ın regionda yalnız vasitəçi kimi deyil, həm də sabitliyin qarantı kimi çıxış etdiyini nümayiş etdirdi. Burada imzalanan sənəd, beynəlxalq hüququn prinsiplərinə əsaslanan ədalətli həll yolunun tapıldığını təsdiqləyir.
Bu hadisə təkcə siyasi liderlərin iradəsini deyil, həm də uzun illərdir sülh arzusunda olan xalqların gözləntilərini təcəssüm etdirir. Azərbaycan üçün bu görüş, müstəqil xarici siyasətin və prinsipial mövqenin nəticəsi kimi qiymətləndirilir. Prezident İlham Əliyevin Ağ Evdə çıxışı zamanı vurğuladığı kimi, bu gün atılan addımlar gələcək onilliklər üçün regional sabitlik və inkişafın təməlini qoyur. Media nümayəndələrinə verdiyi açıqlamalar isə hadisənin yalnız rəsmi tərəfini deyil, həm də arxa planda baş verən diplomatik prosesləri aydınlaşdırdı.
Prezident İlham Əliyevin bəyanatında diqqət çəkən əsas məqam, Azərbaycan ilə ABŞ arasında münasibətlərin artıq strateji tərəfdaşlıq mərhələsinə keçməsi idi. Bu, sadəcə rəsmi diplomatik termin deyil, həm də real iqtisadi, siyasi və təhlükəsizlik imkanlarının açılması deməkdir. Strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə qalxmaq, tərəflər arasında etimadın yüksək olduğunu və gələcəkdə birgə həyata keçiriləcək layihələrin miqyasının böyük olacağını göstərir. Söhbət yalnız ticarət dövriyyəsinin artmasından getmir — burada rabitə, enerji, süni intellekt, tranzit-logistika, müdafiə sənayesi və terrorçuluğa qarşı mübarizə kimi sahələr üzrə geniş əməkdaşlıq gündəmdədir.
Prezidentin sözlərinə görə, yaxın aylarda bütün zəruri sənədlər hazırlanaraq imzalanacaq. Bunun üçün Strateji İşçi Qrupu fəaliyyət göstərəcək və hər iki ölkənin maraqlarına uyğun konkret layihələr üzərində işləyəcək. Bu, Azərbaycan üçün həm böyük şans, həm də məsuliyyətdir. Çünki belə bir tərəfdaşlıq, yalnız iqtisadi gücün deyil, həm də beynəlxalq nüfuzun göstəricisidir. Eyni zamanda, ABŞ-la strateji əməkdaşlıq, Azərbaycanın regional və qlobal proseslərdə mövqelərini daha da gücləndirəcək.
Azərbaycanın müstəqilliyini bərpa etməsindən cəmi bir il sonra – 1992-ci ildə ABŞ Konqresi tərəfindən qəbul edilən 907-ci düzəliş ölkəmizə qarşı ciddi məhdudiyyətlər qoydu. Bu qərar, Ermənistan lobbilərinin güclü təsiri altında, Azərbaycanın guya təcavüzkar tərəf kimi təqdim edilməsi ilə əlaqədar idi. Halbuki həmin dövrdə əksinə, Azərbaycan torpaqlarının böyük hissəsi işğal altına düşmüş, yüz minlərlə insan qaçqın və məcburi köçkün vəziyyətinə salınmışdı. 907-ci düzəlişin tətbiqi, Azərbaycanın ABŞ-dan humanitar və iqtisadi dəstək almasına mane olurdu ki, bu da müharibə şəraitində olan ölkə üçün böyük zərbə idi.
İllər ərzində bu düzəliş hər il prezidentlər tərəfindən müvəqqəti dayandırılsa da, tamamilə ləğv olunmamışdı. Bayden administrasiyası dövründə isə qəribə şəkildə bu məhdudiyyət yenidən qüvvəyə mindi. Lakin Tramp administrasiyası bu tarixi ədalətsizliyə son qoyaraq, düzəlişi rəsmi şəkildə ləğv etdi. İlham Əliyevin Ağ Evdə iştirakı ilə bu addım rəsmiləşdirildi. Bu, yalnız hüquqi məhdudiyyətin aradan qalxması deyil, həm də Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə haqlı mövqeyinə verilən açıq dəstək idi.
İlham Əliyevin Ağ Evdə çıxışında xüsusi vurğuladığı məqamlardan biri də Zəngəzur dəhlizinin və onun əsasında formalaşacaq “Tramp marşrutu”nun regional və qlobal əhəmiyyəti oldu. Bu layihə təkcə Azərbaycanı Naxçıvanla birləşdirən quru nəqliyyat xətti deyil, həm də Cənubi Qafqazı Mərkəzi Asiya, Türkiyə və Avropa ilə birləşdirəcək yeni iqtisadi arteriyadır. Zəngəzur dəhlizi açıldıqdan sonra Çin–Orta Asiya–Xəzər–Azərbaycan–Türkiyə–Avropa xətti üzrə yüklərin daşınma müddəti əhəmiyyətli dərəcədə azalacaq, enerji və logistika xərcləri isə minimuma enəcək. “Tramp marşrutu” adlandırılan bu yol, eyni zamanda sülhün rəmzinə çevrilərək, Azərbaycan və Ermənistan arasında yeni əməkdaşlıq səhifəsi açacaq. Bu dəhlizin işə düşməsi, həm regional ticarəti canlandıracaq, həm də Cənubi Qafqazın beynəlxalq tranzit xəritəsində strateji mövqeyini möhkəmləndirəcək. Ən önəmlisi isə, bu yol illərlə bağlı qalmış sərhədləri açaraq, xalqlar arasında iqtisadi və mədəni əlaqələri bərpa edəcək, bölgəni qarşıdurmadan əməkdaşlığa doğru yönəldəcək.
İllərlə davam edən işğal, qarşılıqlı inamsızlıq və hərbi gərginlikdən sonra tərəflərin sülhə imza atması, böyük siyasi iradə və diplomatik məharət tələb edirdi. Prezident İlham Əliyev hesab edir ki, bu prosesdə Donald Trampın şəxsi rolu danılmazdır və bu, onu Nobel Sülh Mükafatına layiq edir. Bu təşəbbüsün Ermənistan tərəfindən də qəbul olunması, gələcəkdə sülhün dayanıqlılığı üçün mühüm amil olacaq.
Azərbaycan ərazi məsələlərini hər zaman beynəlxalq hüququn prinsiplərinə uyğun həll etməyə çalışıb. Lakin illər boyu davam edən işğal və nəticəsiz danışıqlar buna mane olurdu. 2020-ci ilin İkinci Qarabağ müharibəsi və ardınca aparılan antiterror əməliyyatları nəticəsində Azərbaycan öz suverenliyini tam bərpa etdi. Bu mərhələdən sonra Ermənistanla münasibətlərin normallaşdırılması üçün sülh gündəliyi irəli sürüldü.
Lakin Ermənistan tərəfi Qarabağ məsələsini sazişin içində saxlayaraq, gələcəkdə yenidən müzakirəyə çıxarmağa çalışırdı. Bu isə Azərbaycan üçün qəbuledilməz idi. 2023-cü ilin sentyabrında həyata keçirilən qısa, amma həlledici antiterror əməliyyatı, Ermənistanı reallığı qəbul etməyə məcbur etdi. Nəticədə danışıqlar sürətləndi və bu gün Ağ Evdə paraflanan sənəd bölgəyə uzunmüddətli sülh gətirmək üçün əsas oldu.
Ermənistanın Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanımasından sonra, ATƏT-in Minsk qrupu faktiki olaraq funksiyasını itirdi. Prezident İlham Əliyev dəfələrlə bildirmişdi ki, münaqişə artıq həll olunubsa, vasitəçilik formatına ehtiyac yoxdur. Bu mövqeyi ABŞ və digər beynəlxalq aktorlar da qəbul etdi. Nəticədə, illərlə nəticəsiz fəaliyyət göstərmiş Minsk qrupu tarixə qovuşdu.
Bu, sülh prosesinin qarşısındakı ən böyük beynəlxalq maneələrdən birinin aradan qalxması demək idi. Çünki Minsk qrupunun fəaliyyəti çox zaman prosesin uzadılmasına, real nəticələrin qarşısının alınmasına səbəb olurdu. İndi isə regionda sülhün yeganə təminatı tərəflərin birbaşa dialoqu və beynəlxalq hüququn prinsipləridir.
Dövlətimizin başçısı çıxışında ABŞ mediasında uzun illər ərzində Azərbaycan haqqında yayılan qərəzli və təhrif edilmiş məlumatlara da toxundu. “Washington Post” və “New York Times” kimi nüfuzlu nəşrlərin, erməni lobbisinin təsiri ilə, ölkəmiz haqqında mənfi imic formalaşdırmağa çalışdıqlarını vurğuladı. Bu yazılar çox zaman faktlara əsaslanmır, əksinə, Azərbaycanın haqlı mövqeyini kölgədə qoymaq üçün hazırlanırdı.
Prezident xatırlatdı ki, Azərbaycan tarixən etnik və dini tolerantlığın nümunəsi olub. Ölkədə bütün dinlərə məxsus məbədlər qorunur, bərpa olunur və dövlət tərəfindən dəstəklənir. Bu səbəbdən, xaricdə yayılan qərəzli təsvirlər reallıqla tamamilə ziddiyyət təşkil edir. Onun sözlərinə görə, informasiya mübarizəsi də ən azı diplomatik mübarizə qədər önəmlidir və Azərbaycan bu sahədə də fəal mövqe tutmalıdır.
Prezident İlham Əliyev Donald Trampın Azərbaycan haqqında məlumatlılığını, ölkəmizə dost münasibətini və görüşlərin səmimi atmosferini xüsusi qeyd etdi. Bu şəxsi təmaslar dövlətlərarası münasibətlərin gələcəkdə daha da möhkəmlənməsi üçün mühüm zəmin yaradır. Əliyev vurğuladı ki, diplomatiyada bəzən şəxsi münasibətlər, rəsmi sənədlərdən daha təsirli ola bilər.
Səfər zamanı ABŞ-ın aparıcı şirkətləri ilə keçirilən görüşlər də göstərdi ki, tərəflər vaxt itirmədən konkret əməkdaşlıq layihələrinə başlamağa hazırdır. Bu, yalnız iqtisadi tərəfdaşlıq deyil, həm də texnologiya transferi, müdafiə sənayesi və enerji təhlükəsizliyi sahələrini əhatə edəcək.
Ağ Evdə baş verənlər Azərbaycan diplomatiyasının və Prezident İlham Əliyevin şəxsi səylərinin məntiqi nəticəsi kimi tarixə düşür. 33 illik ədalətsizliyin aradan qaldırılması, Ermənistanla sülhün paraflanması, Minsk qrupunun ləğvi və ABŞ-la strateji tərəfdaşlığın başlanması – bunlar təkcə bugünkü siyasi gündəm deyil, gələcək onilliklər üçün də ölkənin inkişaf xəttini müəyyən edəcək.
Prezidentin sözləri ilə, “biz haqq-ədaləti müharibə yolu ilə bərpa etdik, indi isə buna siyasi müstəvidə də nöqtəni qoyduq.” Bu nöqtə, əslində, yeni bir başlanğıcdır – həm region, həm də Azərbaycan üçün sabitlik, inkişaf və əməkdaşlıq dövrünün başlanğıcı.
Namiq Əliyev, Sumqayıt şəhərinin Tarixi Muzeyinin direktor vəzifəsini müvəqqəti icra edən
Müzakirə qapadılmışdır.