2024-cü ilin iyun ayında Prezident İlham Əliyevin Bakı Ekspo Mərkəzində keçirilən Bakı Enerji Həftəsinin rəsmi açılış mərasimində etdiyi çıxış Azərbaycanın enerji strategiyasının təkcə daxili inkişaf üçün deyil, həm də beynəlxalq enerji təhlükəsizliyi və iqlim dəyişiklikləri ilə mübarizə baxımından necə mühüm rol oynadığını bir daha ortaya qoydu. “Caspian Oil and Gas”, “Caspian Power” və “Baku Energy Forum” kimi nüfuzlu beynəlxalq tədbirlərin fonunda edilən bu çıxış Azərbaycanın enerji diplomatiyasının dinamikasını, tarixçəsini və gələcək baxışlarını sistemli şəkildə əks etdirir.
Prezident İlham Əliyev çıxışında 1994-cü ildə təşkil olunan ilk neft-qaz sərgisindən bu günə qədər keçilən yolu xatırladaraq, Azərbaycanın enerji sektorundakı strateji qərarlarının milli müstəqilliyin, iqtisadi sabitliyin və beynəlxalq nüfuzun möhkəmləndirilməsindəki rolunu vurğuladı. Bu çıxış, Azərbaycanın enerji sektorunun keçmişini və gələcəyini anlamaq üçün mühüm yol xəritəsi təqdim edir.
Azərbaycanın enerji sahəsindəki uğurları təsadüfi deyil. Prezident İlham Əliyev qeyd etdi ki, 1994-cü ildə keçirilən ilk neft-qaz sərgisi və onun ardınca imzalanmış “Əsrin müqaviləsi” Azərbaycanın enerji tarixində dönüş nöqtəsi oldu. Bu müqavilə, dərin geosiyasi və geoiqtisadi nəticələrə səbəb olaraq ölkəni beynəlxalq enerji xəritəsinə yerləşdirdi. O dövrdə siyasi və iqtisadi cəhətdən çətin vəziyyətdə olan Azərbaycan, Prezident Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasəti nəticəsində beynəlxalq investorların diqqətini cəlb etdi.
Azərbaycan vətəndaş müharibəsi və iqtisadi kollaps mərhələsini arxada qoyaraq, beynəlxalq enerji əməkdaşlığını milli dirçəliş strategiyasının əsas sütununa çevirdi. Prezident İlham Əliyev bu tarixi məqamı Azərbaycanın real müstəqillik yolunun başlanğıcı kimi dəyərləndirir.
Bu gün Azərbaycan sabit siyasi mühitə və özünü təmin edən iqtisadiyyata malikdir. Neft və qazın ümumi daxili məhsuldakı payı 30 faizdən artıq olsa da, ölkə genişmiqyaslı iqtisadi islahatlarla enerji asılılığını tədricən azaldır və insan kapitalına böyük sərmayələr yatırır. Prezident İlham Əliyev çıxışında qeyd etdi ki, savadlılıq səviyyəsinin 100 faizə çatması və yoxsulluğun 5 faizədək endirilməsi bu siyasətin nəticəsidir. Xarici borcun ÜDM-də payı 7 faizdən az, valyuta ehtiyatları isə borcdan 14 dəfə artıqdır – bu rəqəmlər makroiqtisadi sabitliyin bariz göstəriciləridir.
Azərbaycanın enerji siyasəti təkcə iqtisadi inkişafı deyil, həm də regional və qlobal enerji təhlükəsizliyini təmin etməyə yönəlib. Strateji boru kəmərlərinin – o cümlədən, Bakı-Tbilisi-Ceyhan, Bakı-Tbilisi-Ərzurum, TANAP və TAP – tikintisi nəticəsində Azərbaycan Xəzər dənizindən Aralıq dənizinə uzanan Cənub Qaz Dəhlizini formalaşdırıb. Bu, dənizə birbaşa çıxışı olmayan Azərbaycanı Avrasiyanın əsas enerji qovşaqlarından birinə çevirib.
Hal-hazırda Azərbaycan 12 ölkəyə təbii qaz ixrac edir və bu rəqəmin artması üçün yeni danışıqlar aparılır. Prezident İlham Əliyev vurğulayır ki, ixrac coğrafiyasının genişlənməsi Azərbaycanın qlobal enerji bazarındakı lider rolunu möhkəmləndirir.
Prezident İlham Əliyev çıxışında Azərbaycanın yaşıl enerji gündəliyinin iddialı və məsuliyyətli olduğunu vurğuladı. 2030-cu ilədək 6,5 giqavat gücündə bərpaolunan enerji istehsal etmək planlaşdırılır. Bu, ümumi enerji istehsalının 35 faizindən çoxunu təşkil edəcək və qaz istehlakını azaldaraq ixrac üçün əlavə resurs yaradacaq.
Azərbaycanın COP29-un ev sahibi olması, ölkənin iqlim dəyişikliyi ilə bağlı beynəlxalq siyasətdəki fəallığını sübut edir. Prezidentin sözlərinə görə, “Bakı sıçrayışı” adlandırılan bu tədbir nəticəsində itki və zərər fondu yaradıldı, inkişafda olan ölkələr üçün dəstək paketi 100 milyard dollardan 300 milyard dollara qədər artırıldı. Bu, Azərbaycanın yalnız enerji istehsalçısı deyil, həm də qlobal iqlim dəyişiklikləri ilə mübarizədə lider olduğunu göstərir.
Prezident İlham Əliyev çıxışında qeyd etdi ki, yaşıl enerji və qazıntı yanacağı arasında balansın qorunması əsas prioritetlərdən biridir. Bəzi ölkələrin bu balansı nəzərə almaması nəticəsində genişmiqyaslı enerji kəsintiləri və sistem çökmələri baş verir. Azərbaycan isə məsuliyyətli və praqmatik yanaşma ilə həm təbii qaz hasilatını artırır, həm də yaşıl enerjiyə böyük sərmayə qoyur.
2024-cü ildə 25 milyard kubmetr qaz ixrac edən Azərbaycan, 2030-cu ilədək bu həcmi əlavə 8 milyard kubmetr artırmağı planlaşdırır. Bu artım mövcud və yeni yataqlardan hasil ediləcək, imzalanan yeni müqavilələr isə bu potensialın reallaşmasını təmin edəcək.
Azərbaycanın enerji siyasəti ötən 30 ildə keçdiyi təkamül yolu ilə bu gün qlobal enerji təhlükəsizliyinin aparıcı aktorlarından birinə çevrilib. Prezident İlham Əliyevin Bakı Enerji Həftəsindəki çıxışı göstərdi ki, Azərbaycanın enerji strategiyası yalnız iqtisadi gəlir əldə etmək deyil, həm də siyasi sabitliyin, regional əməkdaşlığın və ekoloji məsuliyyətin təmin olunmasına yönəlib. Bu siyasət, balanslaşdırılmış yanaşma və strateji planlama əsasında təkcə Azərbaycanı deyil, bütövlükdə Avrasiyanı enerji baxımından daha etibarlı və sabit bir gələcəyə aparır.
Azərbaycanın enerji diplomatiyası müasir çağırışlara cavab verir, yeni texnologiyalar və investisiyalar üçün əlverişli mühit yaradır, və ən əsası – enerji siyasətini milli suverenliyin təminatı və qlobal ədalətin qurulması vasitəsinə çevirir. Bu baxımdan, Azərbaycanın enerji hekayəsi artıq təkcə bir ölkənin uğur hekayəsi deyil – bu, bütöv bir regionun enerji sabitliyi üçün nümunəvi bir modeldir.
Əyyar Qasımov,
Sumqayıt Regional Enerji Təchizatı və Satışı İdarəsi Xidmətlər bölməsinin baş mütəxəssisi, “Tərəqqi” medallı
Müzakirə qapadılmışdır.