Azərbaycanın qədim torpaqlarından olan Füzuli bu gün həm tariximizin ağrılı səhifəsini, həm də Zəfər salnaməmizin şanlı səhifəsini simvolizə edir. Onilliklər boyu işğal altında qalan, viran qoyulan bu torpaq indi yenidən doğulur. Prezident, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə 2020-ci ilin 17 oktyabrında Füzuli şəhərinin işğaldan azad olunması Azərbaycan dövlətçiliyi tarixində dönüş nöqtəsinə çevrildi. 31 iyul 2023-cü il tarixli Prezident Sərəncamı ilə 17 oktyabr “Füzuli şəhəri günü” elan olundu. Bu tarix təkcə bir şəhərin azadlığı deyil, bütöv bir bölgənin dirçəlişi, dövlətin gücü və xalqın birliyinin təntənəsidir.
Qarabağ dağ silsiləsinin cənub-şərq ətəklərindən Araz çayına qədər uzanan Füzuli ərazisi həm relyefi, həm iqlimi, həm də strateji mövqeyi ilə seçilir. Cəbrayıl, Xocavənd, Ağcabədi və Beyləqan rayonları ilə, həmçinin Araz boyunca İran İslam Respublikası ilə həmsərhəd olan bu bölgə Azərbaycanın cənub sərhəd xəttində mühüm strateji bufer rolunu oynayır. Ərazisindən axan Quruçay, Köndələnçay və Çərəkən çayları təkcə təbii sərvət deyil, həm də kənd təsərrüfatı və sənaye potensialının əsas dayaqlarıdır.
Füzuli Azərbaycanın qədim yaşayış məskənlərindən biridir. Əsası 1827-ci ildə qoyulan Qarabulaq adlı kənd sonradan şəhər tipli məskənə çevrilərək 1930-cu ildə rayon statusu aldı. 1959-cu ildə böyük Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzulinin 400 illiyi münasibətilə rayonun adı rəmzi olaraq “Füzuli” adlandırıldı. Bu, bir tərəfdən ədəbiyyatımızın zirvəsinə ehtiram, digər tərəfdən bölgənin mədəni kimliyinin bərpası idi.
Tarixi-dini abidələrlə zəngin olan Füzuli həm də memarlıq və mənəvi irsin daşıyıcısıdır. Babı kəndindəki XIII əsrə aid Şeyx Babi Yaqub türbəsi, Aşağı Veysəllidəki Mirəli türbəsi, Əhmədalılar və Cəlil türbələri təkcə dini mərkəz deyil, həm də milli yaddaşın daş kitabələridir.
1993-cü il 23 avqust tarixi Füzuli üçün qara gün idi. Ermənistan silahlı qüvvələri şəhəri və rayonun böyük hissəsini işğal etdi. 663 şəhid, yüzlərlə yaralı və əlil, 181 əsir və itkin – bu rəqəmlər bir xalqın ağrısının statistikası deyil, tarixə yazılmış faciədir. 1994-cü ilin yanvarında Azərbaycan Ordusunun qəhrəmanlığı ilə 22 kənd azad edilsə də, Füzuli şəhəri illərlə viran qaldı.
2020-ci ilin payızında başlayan Vətən müharibəsi Azərbaycan tarixində ədalətin bərpası idi. 17 oktyabrda Füzuli şəhəri və rayonun 62 yaşayış məntəqəsi qəhrəman Azərbaycan Ordusu tərəfindən azad olundu. Füzuli uğrunda döyüşlər Vətən müharibəsinin ən çətin və qanlı mərhələlərindən biri idi. Düşmən 30 il ərzində istehkamlarla bərkidilmiş müdafiə xəttini keçilməz hesab edirdi, lakin Ordumuzun iradəsi, peşəkarlığı və döyüş ruhu bu mifləri yerlə-yeksan etdi.
Füzuli əməliyyatı Azərbaycan Ordusunun hərbi bacarığının parlaq nümunəsi oldu. Müasir texnologiyalardan səmərəli istifadə, əməliyyatların peşəkar planlaşdırılması və yüksək döyüş ruhu nəticəsində düşmən ordusu sarsıdıcı zərbə aldı. Hərbi ekspertlər bu əməliyyatı XXI əsr müharibələrinin model nümunəsi adlandırırlar. Bu döyüşlərdə iştirak edən 25.325 hərbi qulluqçu Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə “Füzulinin azad olunmasına görə” medalı ilə təltif olundu.
İşğal dövründə ermənilər Füzulini viran qoymaqla yanaşı, ərazini yüz minlərlə mina ilə çirkləndirdilər. Bu, təkcə hərbi cinayət deyil, həm də sivil həyatı məqsədli şəkildə məhv etmək cəhdi idi. Lakin bu gün dövlət qurumları tərəfindən sistemli şəkildə mina təmizlənməsi və bərpa işləri aparılır. Zərərin qiymətləndirilməsi və infrastrukturun yenidən qurulması istiqamətində konkret addımlar atılır.
Prezident İlham Əliyevin tapşırığı ilə Füzuli rayonunda bərpa işləri geniş vüsət almışdır. 2023-cü ildə təsdiqlənmiş Füzuli şəhərinin 2040-cı ilədək Baş Planı bölgənin gələcək inkişaf istiqamətlərini müəyyənləşdirib. “Füzuli” yarımstansiyası, Rəqəmsal İdarəetmə Mərkəzi, Köndələnçay su anbarları, Zəfər və Əhmədbəyli-Füzuli-Şuşa avtomobil yolları, eləcə də Füzuli Beynəlxalq Hava Limanı bu şəhəri Qarabağın strateji nəqliyyat mərkəzinə çevirib.
2023-cü il avqustun 18-də ilk köç karvanı Füzuliyə qayıtdı. Uzun illər doğma yurd həsrəti çəkən ailələr artıq müasir tələblərə uyğun tikilmiş evlərdə yaşayırlar. İndiyədək 824 ailə (3141 nəfər) Füzuliyə köçürülüb, 2026-cı ilin sonunadək bu rəqəmin 22 minə çatdırılması planlaşdırılır. Böyük Qayıdış Proqramı həm sosial ədalətin təntənəsi, həm də dövlətin vətəndaşına qayğısının bariz göstəricisidir.
Füzuli təkcə Azərbaycanın deyil, Türk dünyasının həmrəyliyinin də rəmzinə çevrilib. Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyevin təşəbbüsü ilə burada Mirzə Uluqbəy adına orta məktəb, Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayevin iştirakı ilə isə Kurmanqazı adına Uşaq Yaradıcılıq Mərkəzi tikilib. Bu layihələr birliyimizin mənəvi və mədəni təcəssümüdür.
2020-ci ilin noyabrından bəri Prezident İlham Əliyevin Füzuliyə onlarla səfəri olub. Hər səfər bir layihənin təməlqoyması, bir açılış mərasimi və yeni bir inkişaf mərhələsinin başlanğıcıdır. Zəfər yolundan Beynəlxalq Hava Limanına, Rəqəmsal yarımstansiyadan “Ağıllı kənd”ə qədər hər bir layihə Füzulinin sabahına yönəlib. Bu səfərlər dövlət rəhbərinin Qarabağın bərpasına verdiyi prioritetin, eləcə də “güclü dövlət – layiqli vətəndaş” fəlsəfəsinin təcəssümüdür.
Bu gün Füzuli təkcə azad olunmuş bir torpaq deyil – o, Azərbaycanın qürur mənbəyidir. 17 oktyabr təkcə şəhər günü deyil, Zəfərin, dirçəlişin və milli birliyin günüdür. Füzuli – Vətən müharibəsinin simvolu, Böyük Qayıdışın başlanğıcı, Türk dünyasının dostluq körpüsüdür. Bu şəhər həm keçmişimizin yaddaşı, həm bu günümüzün nailiyyəti, həm də gələcəyimizin ümididir.
Şəfa Əliyev professor, iqtisad elmləri doktoru
Müzakirə qapadılmışdır.