2021-ci il iyunun 15-də Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı Şuşada imzalanan “Azərbaycan Respublikası ilə Türkiyə Respublikası arasında müttəfiqlik münasibətləri haqqında Şuşa Bəyannaməsi” müasir dövrün siyasi və geosiyasi reallıqları baxımından mühüm əhəmiyyətə malik sənəddir. Bu Bəyannamə ilə Azərbaycan və Türkiyə xalqları arasında əsrlərdən bəri mövcud olan dostluq və qardaşlıq münasibətləri yeni bir mərhələyə qədəm qoydu. Məhz Şuşada – Vətən müharibəsində qazanılan zəfərin simvolu olan şəhərdə imzalanması bu sənədə xüsusi mənəvi və siyasi dəyər qazandırdı.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Bəyannamənin mahiyyətini şərh edərkən dediyi sözlər bu sənədin tarixi və strateji dərinliyini aydın şəkildə ortaya qoyur. Prezident qeyd edib: “Bəyannamədə xalqlarımızın böyük liderləri, öndərləri Mustafa Kamal Atatürkün və Heydər Əliyevin kəlamları öz əksini tapıb. Bu tarixi sözlər, kəlamlar bizim fəaliyyətimiz üçün əsas amildir”. Beləliklə, Şuşa Bəyannaməsi yalnız diplomatik sənəd deyil, həm də tarixi və mənəvi vəsiyyətin davamıdır – bir millət, iki dövlət fəlsəfəsinin konkret nəticəsidir.
Şuşa Bəyannaməsi dünya ictimaiyyətinə aydın və qətiyyətli bir mesaj verir: Azərbaycan ilə Türkiyə təkcə dost və qardaş ölkələr deyil, həm də müttəfiq dövlətlərdir. Bu sənəd hər iki ölkənin prezidentləri – İlham Əliyev və Rəcəb Tayyib Ərdoğan tərəfindən imzalanmaqla, iki dövlətin münasibətlərində keyfiyyətcə yeni bir mərhələnin başlanğıcını qoydu. Əldə edilmiş bu ittifaq yalnız sözlərdə deyil, konkret siyasi və strateji addımlarla müşayiət olunaraq bölgədə sabitliyin əsas dayaqlarından birinə çevrilmişdir.
Bu sənədin ən mühüm cəhətlərindən biri də onun geostrateji əhəmiyyətidir. Şuşa Bəyannaməsi təkcə iki ölkə arasında deyil, bütün Cənubi Qafqaz və Türk dünyasında sabitliyin və əməkdaşlığın təməlini qoyan sənəd kimi çıxış edir. Onun əsasında Azərbaycan-Türkiyə münasibətləri yalnız ikitərəfli səviyyədə deyil, həm də regional və qlobal miqyasda güclənməkdədir. Bu, iki ölkənin regional təhlükəsizlik arxitekturasında birgə rol oynamasını təmin edir.
Şuşa Bəyannaməsinin əhatə dairəsi olduqca genişdir. Sənəddə siyasi əlaqələrdən tutmuş iqtisadi, enerji, nəqliyyat, mədəniyyət, təhsil və ordu quruculuğuna qədər bütün sahələr üzrə əməkdaşlıq məsələləri öz əksini tapmışdır. Bu, onu müasir beynəlxalq münasibətlərdə nadir rast gəlinən bir çoxşaxəli müqaviləyə çevirir. Həm dövlətlərarası əlaqələrin institusional formalaşmasına, həm də gələcəkdə qarşılıqlı maraqların təmininə əsas yaradır.
Xüsusilə enerji təhlükəsizliyi, müdafiə sənayesi və investisiya sahələrində nəzərdə tutulan tədbirlər, Türkiyə və Azərbaycanın geoiqtisadi və geopolitik gücünü artırır. Nəqliyyat sahəsində Zəngəzur dəhlizinin açılması perspektivi isə bütövlükdə Avrasiya məkanında yeni iqtisadi və ticarət əlaqələrinin formalaşmasına səbəb olacaqdır. Bu dəhliz Şərqdən Qərbə uzanan alternativ yol olaraq regionun inteqrasiyasına mühüm töhfə verir.
Bəyannamə qarşılıqlı investisiya imkanlarının artırılmasına da xüsusi önəm verir. Sənəddə qeyd edilir ki, Azərbaycan və Türkiyə qarşılıqlı sərmayə qoyuluşunu genişləndirməyi və bu istiqamətdə strateji məqsədlər müəyyən etməyi qarşılarına məqsəd qoyurlar. Bu yanaşma hər iki ölkənin iqtisadiyyatlarının daha da şaxələndirilməsi və davamlı inkişafının təmin olunması baxımından xüsusi əhəmiyyət daşıyır.
Eyni zamanda, işğaldan azad olunmuş ərazilərin bərpasında Türkiyənin fəal iştirakı bu əməkdaşlığın konkret təzahürlərindəndir. Şuşa və ətraf ərazilərdə həyata keçirilən infrastruktur layihələri, turizm və iqtisadi zonaların inkişafı bu əməkdaşlığın real nəticələridir. Beləliklə, Şuşa Bəyannaməsi bölgənin yenidən qurulmasına və iqtisadi potensialının reallaşdırılmasına geniş imkanlar açır.
Şuşa Bəyannaməsində yer alan ən mühüm maddələrdən biri də müdafiə sahəsində əməkdaşlıq və qarşılıqlı hərbi yardım məsələsidir. Bu müddəalar hər iki ölkənin suverenliyi və təhlükəsizliyi üçün mühüm zəmanət rolunu oynayır. Bəyannamədə nəzərdə tutulan tədbirlər iki ölkənin hərbi qüdrətinin artırılmasına, müasir silah texnologiyalarının mübadiləsinə, birgə təlim və təcrübə proqramlarının həyata keçirilməsinə yönəlmişdir.
Xüsusilə İkinci Qarabağ müharibəsində pilotsuz uçuş aparatlarının (PUA) effektiv istifadəsi bu sahədə əməkdaşlığın nə qədər strateji əhəmiyyətə malik olduğunu göstərdi. Bu gün Azərbaycan da bu sahədə texnoloji inkişaf yolu ilə müdafiə sənayesi sahəsində regional mərkəzlərdən birinə çevrilməkdədir. Türkiyə ilə birgə müdafiə gücünün formalaşdırılması, bölgədə sabitliyin əsas təminatçılarından birinə çevrilmişdir.
Şuşa Bəyannaməsi Azərbaycan və Türkiyə arasında yalnız ikitərəfli deyil, həm də beynəlxalq səviyyədə diplomatik həmrəyliyin inkişafına yol açır. Xarici siyasət sahəsində tərəflərin fəaliyyətlərini əlaqələndirməsi, Yüksək Səviyyəli Strateji Əməkdaşlıq Şurası çərçivəsində müntəzəm siyasi məsləhətləşmələrin aparılması bu sənədin əsas istiqamətlərindəndir. Bu, beynəlxalq aləmdə daha güclü təmsilçilik və milli maraqların qorunması üçün vacib platformadır.
Həmçinin, bəyannamədə türk və Azərbaycan diasporlarının birgə informasiya strategiyası aparmasının vacibliyi vurğulanır. Xarici ölkələrdə fəaliyyət göstərən türk və Azərbaycan icmalarının birgə informasiya və diplomatik səylərlə çıxış etməsi, beynəlxalq aləmdə ölkələrimizin imicini gücləndirir. Bu, informasiya müharibələrinin genişləndiyi dövrdə strateji əhəmiyyət kəsb edir.
Bəyannamənin Şuşada imzalanması, bu sənədə rəmzi məna və tarixi dəyər qatır. Prezident İlham Əliyev bu məqamı xüsusi vurğulayaraq Qars müqaviləsinə istinad etmişdir: “Tarixi Qars müqaviləsi düz yüz il bundan əvvəl imzalanmışdır. Bu da böyük rəmzi məna daşıyır”. Deməli, Şuşa Bəyannaməsi təkcə cari siyasi ehtiyacların məhsulu deyil, həm də tarixi varisliyin ifadəsidir.
Eyni zamanda bu sənəd Ermənistandakı revanşist qüvvələrə də aydın mesajdır. Türkiyənin açıq şəkildə Azərbaycanın yanında olduğunu bəyan etməsi, regionda yeni müharibə və təhdid cəhdlərinə qarşı ciddi siyasi və hərbi çəkindirici faktordur. Bu, bölgədə sülh və sabitlik üçün real zəmanət deməkdir.
Nəticə etibarilə, Şuşa Bəyannaməsi Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərində tarixi dönüş nöqtəsidir. Bu sənəd bir tərəfdən iki ölkənin tarixi, mədəni və mənəvi bağlarını daha da gücləndirir, digər tərəfdən isə konkret siyasi, iqtisadi və hərbi addımlarla strateji əməkdaşlığı hüquqi və institusional əsaslara bağlayır. Regionda yeni reallıqlar fonunda imzalanan bu sənəd, yalnız Cənubi Qafqazın deyil, bütövlükdə türk dünyasının gələcəyinə dair strateji baxışın ifadəsidir.
Şuşa Bəyannaməsi illər keçdikcə daha da aktuallaşır, onun əhəmiyyəti və təsir dairəsi genişlənir. İllik konfransların keçirilməsi, yeni layihələrin həyata keçirilməsi və Şuşanın regionun siyasi mərkəzlərindən birinə çevrilməsi bu sənədin canlı və davamlı bir prosesin tərkib hissəsi olduğunu göstərir. Azərbaycanın və Türkiyənin ortaq strateji baxışı fonunda bu əməkdaşlıq modeli gələcək nəsillər üçün də örnək olacaq. Bu Bəyannamə XXI əsrin tarixində Türk dünyasının siyasi manifestinə çevrilməkdədir.
Təbrik Quliyev, Kimya elmləri üzrə fəlsəfə doktoru, Prezidentin fərdi təqaüdçüsü
Müzakirə qapadılmışdır.