Kulis.az Xalq artisti, bəstəkar Eldar Mansurovla müsahibəni təqdim edir.
– Eldar müəllim, ulu babalarınız bəy olsalar da, şəcərənizdə musiqi və tacirlik fəaliyyəti də qabarıq olub…
– Ticarət bizdə geniş formada olmayıb. O vaxtı mənim babalarım, əmilərim bəy olublar. Bakı xanının qohumları olduğundan Çar Rusiyası 1816-cı ildən sonra onların var-dövlətini, titullarını əllərindən alıblar. Bəy olanlar tacirə çevriliblər. Musiqi ilə isə bizim nəsil dilxoşluq üçün məşğul olub. Yəni bir növ musiqi həvəskarı olublar. Evlərində musiqi məclisləri təşkil edərək, dövrün adlı-sanlı musiqiçilərini də həmin məclislərə dəvət ediblər. Amma onlar həm də musiqinin bilicisi olublar.
– Estrada musiqisi sahəsində 80-ci ildən bu günə qədər üç nəslin müğənniləri ilə sıx iş birliyiniz olub. Yaradıcılığınızın ən aktiv dövrü hansı nəslin payına düşüb?
– Mən estradanın birinci dövrünü klassiklərlə işləmişəm. 80-ci illərdə ilk iş birliyimiz Gülağa Məmmədov, Mirzə Babayev, Elmira Rəhimova, Flora Kərimova, Yalçın Rzazadə, Akif İslamzadə, Hüseynağa Hadıyevlə olub. Ən aktiv yaradıcılıq prosesi təbii ki, 90-cı illərə təsadüf edir. Müstəqillik dövrünə qədər musiqi sahəsində işləmək biz bəstəkarlar üçün rahat idi. Sovet hakimiyyəti dövründə bədii şuralar vardı. Həmin bədii şuralarda Cahangir Cahangirov, Tofiq Quliyev, Rauf Hacıyev, Aqşin Əlizadə kimi sanballı adamlar olurdular. Bəstəkar da, müğənni də bilirdi ki, onların işinə sənətkarlar baxırlar. Və onlar yaxşı ilə pisi bir-birindən ayırmağı bacarırlar. Amma müstəqillik dövründən sonra bütün bunlar yox oldu. O vaxtı cavanlar da səhnəyə çıxırdılar, amma bütün bəstəkarlar çalışırdılar ki, sanballı ifaçılarla işləsinlər. Flora Kərimova, Yalçın Rzazadə, Elmira Rəhimova ilə mahnılarımızın ilk versiyasını canlı formada bədii şuranın qarşısında ifa etmişik. Mən pianinoda müşayiət etmişəm, onlar da canlı ifa ediblər. Yəni efirə gedəcək mahnının ilkin variantını göstərmişik. İndikilər hamısı aranjeman vasitəsi ilə ifa edirlər. Belə olanda da minuslar örtülür, səhvlər, qüsurlar nəzərdən qaçır. O dövrdə bəstəkarın mahnısı aranjemana görə yox, melodiyasına görə bəyənilirdi. Bugünkü mahnıların çoxunun melodiyası yoxdur. Melodiya baxımından hamısı qüsurludur. Xarici mahnıların aranjemanlarını götürüb bizim musiqilərimizə yapışdırırlar. Sonra da deyirlər ki, biz mahnı bəstələmişik. Keçmişdə isə belə deyildi. Daşın özünün də qiyməti vardı. Almazı yonub ondan brilliant düzəltmək olurdu. Bu gün ortalıqda olanlar isə brilliant yox, sirkonlardı.
– Bu gün məşhur olan müğənnilərin böyük əksəriyyəti sizin bəstələdiyiniz musiqilərlə populyarlıq qazanıblar. Bu günün məşhurları o zaman sözə baxan idilər?
– Əlbəttə, onlar bizə qulaq asırdılar. Çünki biz onların əlindən tutub səhnəyə, televiziya kanalına çıxarmışıq. Bizi dinləməsəydilər, özlərinə zərər vuracaqdılar. Azər Zeynalov, Faiq Ağayev ilk dəfə mənim mahnılarımla efirə çıxıblar. Düzdür, başqa bəstəkarların mahnılarını da ifa edirdilər, amma efirə məhz mənim bəstələrimlə ayaq açmışdırlar. Firəngiz Rəhimbəyovanın özü müxtəlif qruplarda mahnılar ifa edirdi, amma solo ifaçı kimi efirə ilk dəfə mənim mahnılarımla və dəstəyimlə Yeni il proqramına çıxdı. Ondan sonra tanınmağa, populyarlaşmağa başladı. Yəni biz bəstəkarlar müğənnilərə nə demişiksə, onların yaxşılığı, xeyri üçün demişik. Həqiqətən də o dövrdə harda konsert olurdusa, mən həmişə deyirdim ki, tanınmış müğənnilərlə də efirə, konsertə çıxmağa hazıram, amma cavanlarla da işləmək istəyirəm. Beləliklə də hara gedirdimsə, gəncləri də özümlə aparırdım ki, irəli çıxsınlar, tanınsınlar. Onlar özləri püxtələşəndən sonra artıq bizim köməyimizə ehtiyacları da qalmadı. Özləri artıq bilirdilər ki, nəyi necə etmək lazımdır.
– Daha çox keçmişdən danışırıq. İndiki ifaçılarla necə işləyirsiniz?
– İndikilərlə işləmirəm, qızım. Ona görə ki, əvvəllər mən musiqini bəstələyib Brillianta, Abbasa, Aygünə, Faiqə verirdim. Onlar da bəstəmi necə təqdim edirdimsə, elə də ifa edirdilər. Həm özləri tanınırdılar, həm məni tanıdırdılar, həm də mahnı məşhurlaşırdı. İndikilər isə onlar kimi deyillər. Onlar musiqiyə qulaq asandan sonra musiqini bəstəkarın bəstələdiyi formada yox, özlərinə uyğun gələn formada ifa etmək istəyirlər. Belə olanda da musiqi mənim yox, onların olur. Həm də o vaxtı mən musiqiləri hər müğənninin özü üçün nəzərdə tutub yazırdım. Misal üçün “Bayatılar” mahnısını Brilliantdan başqa hansısa müğənninin ifasında eşitmək qəribə gəlir. Və yaxud da Firəngizin ifa etdiyi mahnılar, sırf onun üslubu üçün nəzərdə tutularaq yazılmışdı. Yəni mən bilirdim ki, kimə hansı musiqini vermək olar. Bu günün müğənniləri bəstəkara qulaq asmırlar. İndikilər hamısı ağıllıdırlar. Onlara mahnı yox, aranjeman lazımdır. Aranjeman isə bəstəkar mahnısını korlayır. Onlar ya mənim girişimi dəyişirlər, ya da yazdığım girişin üstünə birini də əlavə edirlər. Belə şey olar?
– Yəni bu günün müğənniləri arasında istisnalar yoxdur?
– Yaxşı ifaçılar da var. Nəyi necə təqdim edirəmsə, elə də ifa edirlər. Bilirsiniz, mən özümü Bethovenlə, Qara Qarayevlə, Fikrət Əmirovla bir tutmuram. Amma söhbət sənətə münasibətdən gedir. Əgər onların musiqisinə toxuna bilmirlərsə, bəs onda Eldar Mansurovun musiqisinə niyə toxunurlar?! Yaxşıdır, pisdir, mən yazmışam. Onlar hansı haqla mənim bəstəmə toxunurlar?
– Bəlkə qeyd etdiyiniz bəstəkarların adlarının qarşısındakı klassik sözü onları qorxudur, ona görə onların əsərlərinə toxunmurlar?
– Mən də yavaş-yavaş klassikləşirəm də. Yetmişə yaxın yaşım var. İndikilər o klassik hesab etdiyimiz bəstəkarlarımızın da mahnılarını götürüb təzə boğazlarla oxuyurlar. Bəzən özüm də çaşıb qalıram ki, görəsən onların ifa etdikləri mahnılar həqiqətən də Səid Rüstəmovun, Cahangir Cahangirovun, Fikrət Əmirovundur. Bir adam da onlara demir ki, siz neynirsiniz?! Belə olmaz axı.
– Bir adam deyərkən kimi nəzərdə tutursunuz? Kimlər deməlidir?
– Bədii şura deməlidir, biz deməliyik. Efirə hər zir-zibili buraxmazlar. O vaxt bir kanal var idi. Bədii şura da baxıb həmin bir kanala kimlərin buraxılmasına qərar verirdi. Hər ifanın yaxşısını da, pisini də deyirdilər. Çünki deyənlər hamısı sənətkarlar idi. İndiki bədii şurada kimlər oturacaq?!
– Alim Qasımovun da dünya miqyasında tanınmasında atanız Bəhram Mansurovun böyük rolu olub…
– Alim Qasımovu 1983-cü ildə Səmərqənddə keçirilən Beynəlxalq Muğam Simpoziumuna atam apardı. Orda onu təqdim etdi. Ondan sonra hamı Alimi tanıdı. Alim burda da oxuyurdu. Atam onun əlindən tutub radioya gətirdi, radionun fondu üçün muğamlar yazdırdılar. Mən özüm o vaxtı səs yazma evində rejissor işləyirdim. Onların ifalarını da mən lentə almışam. Sonralar da atam Alimi özü ilə televiziya verilişlərinə çıxarırdı, toylara da aparırdı, tanıtdırırdı. Alim də öz dövrünün gənc xanəndələri içərisində ən yaxşı, bal səsi olan xanəndə kimi məşhurlaşmağı bacardı. Sonralar artıq başqa şeylər oxumağa başladı. Bu gün Alimin oxuduqlarının Azərbaycan muğamlarına adiyyatı yoxdur.
– İncəsənət universitetini də yarımçıq qoymusunuz…
– Bilirsən qızım, bizim nəsildə hamımız peşəkarıq. Biz üç qardaş peşəkarlığı da atamızdan öyrənmişik. Atam həmişə deyərdi ki, bir sahəni, peşəni tutdunsa, axıra qədər getməyi bacar. Ya həmin peşə səni göyə qaldıracaq, ya da yerə vuracaq. Mənim atam axıra qədər muğamı tutub getdi. İndikilər gah muğam ifa edirlər, gah not əsərləri. İkisində də şikəstdirlər. Bir yolu tutub getmək lazımdır. Ya balalayka ifa etməlisən, ya da tar. Muğam barmaqların ora-bura qaçması deyil, muğam fəlsəfədir. Mən əvvəlcə sənədlərimi İncəsənət universitetinə verdim, amma sonra başa düşdüm ki, diplomum olacaq, sənətim yox. Ona görə də çox gec yaşda İncəsənət universitetini yarımçıq qoyub Konservatoriyaya qəbul olundum. Çünki mənə sənət lazım idi və mən sənətkar olmalıydım. Elə etməliydim ki, heç kim mənim haqqımda zəifdir, bacara bilmir kəlməsini işlətməsin. Hətta fəlsəfə doktoru olmaq imkanlarım olduğu halda özüm bundan imtina etdim.
– Səbəb nə idi?
– O vaxtı muğamlar üzərində təhlil yazılarım vardı. Onları toplayıb akademiyaya təhvil vermişdim ki, elmi iş üzərində işləyim. Konservatoriyada bir musiqişünas vardı. Bir gün məni görüb dedi ki, Eldar, deyəsən bəstəkarlıqdan bir şey çıxmadı, musiqişünaslığa girişdin. Onun bu sözləri mənə çox pis təsir etdi. Ondan sonra elmi iş məsələsini qatlayıb qoydum bir kənara. Dedim, indi bəstəkarlıqdan nəyin necə çıxmağını mən sizə göstərərəm. Elmi rəhbərim gürcüstanlı professor idi, atamla da çox yaxşı münasibətləri vardı. Atam rəhmətə gedəndən sonra o, iki dəfə mənə görə Bakıya gəldi. Mənə dedi: “Eldar sənin namizədliyin hazırdı, get, müdafiə et. Mən də nə kömək lazımdırsa, edəcəm”. Amma mən onun təklifindən imtina etdim. Dedim, mənə alimlik lazım deyil. Burdakılar mənə deyirlər, bəstəkarlıqdan heç nə çıxmayacaq, mən də onlara sübut edəcəm ki, mən bəstəkaram. Onsuz da muğamları, bildiklərimi mənim əlimdən heç kim almayacaq. Alimliyimi sübut edəcək bir parça kağız isə mənə lazım deyil. O, kağızı olanlar gəlib əyləşsinlər mənim qarşımda. Görüm onlar çox bilir, yoxsa mən.
– Eldar müəllim, sənət müstəvisində prinsipiallıq nə dərəcədə vacibdir?
– Çox vacibdir. Sənətdə prinsipial olmaq ən yüksək dərəcədə lazımdır. Mən başladığım işi bitirməyənə qədər ondan əl çəkmirəm. Başladığım işi heç vaxt yarımçıq qoyub başqasına keçmirəm. Ya onu bitirməliyəm, ya da ləğv etməliyəm. İşlədiyim əsəri sonuna qədər işləyirəm. Alınırsa, axıra qədər gedirəm, alınmırsa, bağlayıb qoyuram bir kənara. Yarımçıq işlə, ümumiyyətlə, yarımçıqlıqla mənim aram yoxdur. Bu bizə atamdan keçib.
– Musiqilərinizin içərisində tar səsi həmişə eşidilir. Sanki atanızın yaradıcılığına bir göndərişdir…
– Elədir. Bir çox musiqilərimdə tar səsi var. Hərdən özümdən asılı olmayaraq düşüncələrimdə nəsə yaranır, mən də istifadə edirəm. Yaradıcılıqda özümü heç nəyə məcbur eləmirəm. Yaradcılıq özü vəhy kimi gəlir, dərhal yazmağa çalışmıram. Əvvəlcə yadımda saxlamağa çalışıram, sonra artıq notla yazıb bir kənara qoyuram.
– 18-ci əsr fransız ədəbiyyatını çox sevsəniz də, Tolstoyu və Dostoyevskini oxuya bilmədiyinizi demisiniz. Məsələ burasındadır ki, Tolstoy, Dostoyevski və o dövrün digər yazıçıları elə fransız ədəbiyyatından təsirlənmişdilər. Onları oxumaq sizin üçün niyə çətin idi?
– Tolstoyun “Hərb və sülh” romanını oxumaq mənim üçün həmişə çətin olub. Dostoyevskinin “Karamazov qardaşları” və digər əsərləri isə ümumiyyətlə ağır təsir bağışlayıb. Ancaq Russonu, Floberi, Mopassanı oxumaqdan heç vaxt yorulmamışam. Russonun “Yeni Elioze” romanı ən çox sevdiyim fransız romanlarından biridir. Onları oxumaq mənim üçün asan olub.
Gənclik illərində beş yüz, altı yüz səhifəlik kitabı iki, üç gecəyə oxuyub bitirirdim. Bəzən gecələr yorğanı başıma çəkib fənər işığında o kitabları oxuyurdum. Mən ümumiyyətlə fransız ədəbiyyatını, musiqisini çox sevirəm. Renessans dövrünə qarşı həmişə qəribə bir vurğunluğum olub. Atam həmişə deyirdi ki, sən öz vaxtında doğulmamısan. Sən gərək kişilər qılıncla üzbəüz vuruşan dövrlərdə doğulaydın. Görünür, mənim sözü üzə deməyim, söz götürməməyim onu mənim haqqımda belə deməyə vadar edib. İndiki dövrdə kiminsə kimdənsə xoşu gəlmirsə, tində dayanıb həmin adamı arxadan vurur. Sənətdə də vəziyyət bu cürdür. Üzə gülüb, pambıqla baş kəsirlər.
– Üzünüzə gülənlər çox olub?
– Mən yer üzündə Allahdan başqa heç kimdən qorxmamışam. Ona görə də kiminsə məndən incikliyi olanda da demişəm gəl, sözünü üzümə de. Söz gəzdirənləri, özlərini incik göstərib heç nə deməyən adamları heç vaxt sevməmişəm.
– Atanızın dediyi qılınc dövrünün adamına xas xasiyyətiniz yaşantınızda sizə mane olub?
– Yox, heç vaxt mane olmayıb. Müəyyən çətinliklər yaradıb, amma mane olmayıb. Mən elə xüsusiyyətimlə həmişə fəxr etmişəm.
– Eldar müəllim, atanız Bəhram Mansurovun adı sağlığında bir neçə dəfə fəxri ad siyahısından çıxarılıb. Səhv etmirəmsə, ölümünə qədər Bəhram müəllim bir neçə dəfə ürək infarktı da keçirib. Niyə ona ad verilməsinə bu qədər maneələr yaradılırdı?
– Mən açığı bu söhbətlərə toxunmaq istəmirəm. Çünki atam özü də bu kimi məsələlərin fikrini çəkən adam olmayıb. Düzdür, xoşagəlməz hal idi. Özünüz təsəvvür edin ki, 1956-cı ildə ona əməkdar artist, 1978-ci ildə, iyirimi iki ildən sonra isə xalq artisti adı verilib. Atamın bütün tələbələri xalq artisti olmuşdu, o isə yox. Yəni müəyyən adamlar vardı ki, onu vururdular, ad almasına imkan vermirdilər. Adamlar vardı ki, atama doğurdan da yaxşılıq etmək istəyirdilər, zəng vurub deyirdilər, danışmışıq, bu yaxınlarda ad alacaqsan. Hətta adların siyahısı açıqlanan gündən bir gün əvvəl də zəng vurub xəbər edirdilər ki, sabah adın siyahıda çıxacaq. Səhərsi gün atam qəzeti alırdı, görürdü ki, adı siyahıda yoxdur. Təbii ki, bu kimi hallar ürək açan deyildi. Əgər mənim atam belə şeylərə fikir versəydi, çoxdan ölmüşdü. Ancaq daxilən yəqin ki, nələrdənsə incik düşürdü. Çünki atam bir-birindən istedadlı insanların üzə çıxmasında təmənnasız köməklik edir, zəhmət çəkirdi. Zəhmətinə isə qiymət verilmirdi.
– Sizcə kimlər mane olurdu?
– Məmurların beşi yaxşı olursa, iyirmi beşi də pis olur. Həmin o pislər ya yerlibazlıqla, ya da qohumbazlıqla məşğul olanlardılar. İnsana isə obyektiv qiymət vermək lazımdır. Məmur düşünməlidir ki, üç nəfər öz adamına ad verdirəndə, birini də sənətkara vermək lazım idi. Yəni həyatda belə hallar da olur. Atamın dövründə də təəssüf ki, bu cür adamlar olub. Ancaq heç kim unutmamalıdır ki, hamının sonu qəbiristanlıqlarda, qəbir daşlarının altındadır. Hərdən məzarlığa gedəndə başdaşılarının üzərindəki adları oxuyuram: general filankəs, polkovnik filankəs, akademik filankəs və.s. Amma qəbir daşlarına da adamın ad familyası, doğum və ölüm günləri yazılmalıdır. Fəxri adlar insana bu dünyada yaşadığı müddətdə lazım olur. O dünyada heç kimə gərək olmur. İnsan sənəti ilə ata-anasının ona qoyduğu adı brendə çevirməyi bacarmalıdır. Elə sənətkar olmalısan ki, sənət sənin adını yaşatsın.
.jpg)
– Bəhram müəllim infarkt keçirəndən sonra pillələri düşüb-qalxmaqda çətinlik çəkirmiş. Siz isə onun üçün hər pillənin sonunda oturacaq düzəltmisiniz. Amma bu oturacaqlar da onu ölümdən xilas etmir…
– Atam ölümündən iki həftə əvvəl keçirdiyi əməliyyata qədər dörd infarkt keçirmişdi. Birinci infarktından sonra pillələri düşüb qalxmaqda çətinlik çəkirdi. Biz də beşinci mərtəbədə yaşayırdıq. Hər dəfə o, işdən gələndə biz balaca stulu aparırdıq, atam dincini ala-ala iyirmi beş dəqiqəyə həmin beş mərtəbəni qalxırdı. Bəzən biz dərsdə, işdə olanda onun üçün qalxmaq çətin olurdu. Ondan sonra onun üçün hər mərtəbədə oturacaq düzəltdim. Atam elə rəhmətə gedənə qədər də həmin oturacaqlarda dincini ala-ala qalxıb-düşdü.
– Həmin evin pilləkənlərində o stullar indi də qalır, ya sökülüb?
– O evimizə indi getmək istəmirəm. Bir dəfə getmişdim, gördüm elə stullar olduğu kimi yerlərindədir…
– Eldar müəllim, atanızın ölümündən 35 ildən çox vaxt keçib. Yaşadıqlarınız, xatirələriniz, valideynlərinizlə olan günlər dünənki kimidir, ya zaman nələrisə boyatlaşdırır?
– İldən-ilə o xatirələri yada salıram və daha da pis oluram. Çünki onları yada salanda özüm də yada düşürəm. Düşünürəm ki, indi də mənim növbəmdir, mən də gedəcəm. Vaxta az qalıb. Ata-ana isə heç vaxt yaddan çıxmır. Həm də yaşa dolduqca onlara ehtiyac daha da artır. Hərdən tanış-biliş, qohum-əqrəba mənim üstümə məsləhətə gəlirlər. Ancaq bəzən mənim özümə də kimdənsə məsləhət almaq lazım olur. Oturub öz-özümə fikirləşirəm ki, bu yaşımda kim mənə məsləhət verəcək. Sonra gedirəm valideynlərimin məzarı üstünə onları ziyarət edirəm. Ürəyimdə də onlarla məsləhətləşib, söhbətləşib qayıdıram.