Gör vəziyyət nə yerdədir ki, Ermənistanda Rusiyadan az erməni yaşayır

Rusiya ermənilər üçün münbit bir regiondur.

Söz yox ki, ən böyük erməni diasporu Rusiyadadır. Və bu güc şimal qonşumuzun regionda siyasi gedişlərinin, mövqeyinin müəyyənləşməsinə az təsir etmir. Eyni fikirləri eyni müvəffəqiyyətlə dünyanın bir çox ölkələrinə – erməni diasporunun kök saldığı ölkələrə aid etmək olar. Hətta elə təəssürat yaranır ki, bu xalq mövcudluğu dönəmində yalnız dünyaya səpələnməklə məşğul olub. Gəlin onların dünya ölkələrində yayılma arealına diqqət yerirək:

Rusiya – 2 milyon

ABŞ – 1 milyon

Fransa – 500 min

İran – 400

Gürcüstan – 248

Suriya – 190

Livan – 140

Argentina – 130

Ukrayna – 99

Polşa – 92

Türkiyə – 40

İordaniya – 70

Özbəkistan – 70

Almaniya – 42

Kanada – 40

Braziliya – 40

Yunanıstan – 35

Avstraliya – 45

Türkmənistan – 30

Bolqarıstan – 30

Belorus – 25

Qazaxıstan – 25

Uruqvay – 19

İngiltərə – 18

Macarıstan – 15

Belçika – 10

Çexiya – 10

İsrail – 9

və eləcə də Misir, Moldova, Tacikistan, İsveçrə, İsveç, Küveyt, Qırğızıstan, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Danimarka, Avstriya, Kipr (rum kəsimi), Venesuela, Litva, İtaliya, Estoniya, Ruminiya, İspaniya, Norveç, Finlandiya, Çili, Sudan, Tailand, Honduras, Yeni Zenlandiya, Albaniya, Hindistan, Kolumbiya, Monako, Cənubi Afrika Respublikası, Qətər, Kuba, Efiopiya, Dominikan, İrlandiya, Kosta-Rika, Sinqapur, Peru, Zimbabve, İndoneziya, Pakistan, Qvatemala, Nikaraqua və digər dövlətlərə səpələniblər.

Rusiyada çox sürətlə ermənilərin sayının artması barədə tədqiqatçı A.E.Ter Sarkisyants “Ermənilərin etnokulturoloji xarakteristikası” əsərində qeyd edir ki, ermənilərin etnik xarakterini diqqətlə araşdırmalı olsaq, bu xalqa nə Ermənistan, nə də Dağlıq Qarabağ lazım deyil. Eləcə də kəmiyyət və məzmunca Qafqazda formalaşan yeni respublikalarda da yaşamaqda maraqlı görünmürlər. Çünki bizə məxsus tarixçilər və kilsə hər zaman qonşu xalqlarla erməniləri düşmən edən siyasət yürüdüblər. İndiki halda biz ermənilər Rusiyanın Qafqaz, Orta Asiya və Orta Şərq siyasəti üçün lazımıq. Digər tərəfdən isə bizlər tarixən işlək xalq olduğumuza görə ruslara çox lazımıq. Çünki ruslardan fərqli olaraq, pulu, vəzifəni çox sevirik”.

B.Barxudaryan “Rusiyada erməni koloniyaları və erməni-rus münasibətləri” kitabında qeyd edir ki, Ermənistanın Türkiyə, Azərbaycan və Gürcüstanla münasibətlərinin təzadlı və münaqişəli olması səbəbindən ölkədə sosial-iqtisadi həyat şəraitinin dözülməzliyi ucbatından ölkədə demoqrafik şərait daha da ağırlaşmaqdadır. Faktiki olaraq, 1998-ci ildən sonra Rusiyaya bir milyondan çox erməni əhalisi köçüb. Onlar Rusiyada miqrant statusunu aldıqdan sonra bu ölkənin vətəndaşlığına sahib olacaqlar. Bizim araşdırmalarımıza görə, Ermənistanın heç bir iqtisadi yüksəliş perspektivi olmadığı üçün ermənilərin burada yaşamaq iddiaları tədricən aradan götürüləcək.

Məşhur rus demoqrafları Svetlana Lurye və Yeqor Xolmoqorov birlikdə yazdıqları “İmperiyanın övladları: İrəvanın taleyi həm də Rusiyanın taleyidir” tədqiqatında qeyd edirlər ki, son 20 ildə Ermənistan, Gürcüstan və Orta Asiya dövlətlərindən Rusiyaya kütləvi şəkildə axışan ermənilər heç zaman geri dönməyəcəklər. Bu siyahıya eyni zamanda Quzey Qafqazın Dağıstan, Çeçenistan, İnquşetiya, Quzey Osetiya, Adıgey, Kabarda-Balkar və Qaraçay-Çərəz respublikaları da əlavə olunub.

Rusiyada çalışan azərbaycanlı iş adamı Azər Məmmədov deyir ki, ermənilər bu regionlardan Rusiyanın digər ərazilərinə miqrasiya edirlər. Faktiki olaraq, ermənilər Rusiyanın quberniyalarında özlərinin diaspor, mədəniyyət, təhsil və dini mərkəzlərini yaratmaqla yanaşı, həm də kilsələrinin sayını artırmaqdadırlar. Bu faktın özü təsdiq edir ki, onlar Rusiyada daimi məskunlaşmaq qərarını veriblər. 17-ci yüzillikdən indiyə kimi Rusiyada ermənilərə məxsus sadəcə Rostov vilayətində “Erməni Apostol Kilsəsi” mövcud olub. Bu erməni patriarxlığı heç zaman Eçmiədzin, Kilikiya, Yerusəlim, İsgəndəriyyə, Vatikan, Nyu-York və İstanbul erməni patriarxlarına tabe olmayıb, Moskvanın iradəsinə uyğun olaraq müstəqil siyasət aparıb.

2010-cu il 18 mart tarixində ilk dəfə olaraq Rus Kilsəsi Patrikxanasının patriarxı Kirill və Eçmiədzin kilsəsinin patriarxı 2-ci Qaregin pravoslov və qriqoryan kilsələri arasında müqavilə imzalayıblar.

Ermənilərə məxsus www.hayazg.info internet qəzetinin araşdırmasına görə Rusiyada hal-hazırda 2 milyon 200 min nəfər erməni yaşayır. Onları bir araya gətirmək üçün Rostovdakı “Erməni Apostol Kiləsəsi” zəngin ermənilərin sayəsində hər şəhərdə bir kilsə inşa etdirir. Samara, Volqaqrad, Orenburq, Sankt-Peterburq, Kalininqrad, Həştərxan, Tula, Krasnodar, Soçi, Moskva, Nijni-Novqorod, Ulyanovsk, Tolyatti və digər şəhərlərdə erməni kilsələri inşa olunub. Hər bir kilsənin yanında isə dini məktəblər açılıb. Bu faktın özü sübut edir ki, ermənilər Rusiyada daimi məskunlaşmaqda israrlıdırlar.

***

Tarix elmləri doktoru Ararat Petrosyan www.mashtots.ru internet qəzetində yazır: “Çar Rusiyası və SSRİ zamanı ermənilərin Qafqazda məskunlaşması problemi olmayıb. Ancaq son 20 ildə ermənilərin tədricən Qafqazdan digər dövlətlərə miqrasiya axını güclənib. Bunun əsas səbəbi ermənilərdə dövlətçilik anlayışının aşağı olması, ümumi mədəni səviyyənin çatışmamazlığı, süni olaraq ortaya atılan ərazi problemləri və iqtisadi çətinliklərdir. Çünki uzaq Kilikiya tarixindən bu günə kimi ermənilər ya qonşu xalqlara qarşı torpaq iddiasını qaldırıb, ya da həmin xalqların mədəni sviyyəsinə paxıllıq ediblər. İndi zaman dəyişib. Erməni xalqı tarixi gerçəklikləri qəbul etmək istəmədiyindən bu gün Qafqazda onlara yaşamaq çox çətindir”. Tarix elmləri doktoru Bondo Arveladze isə qeyd edir ki, qafqazlı olmaq və erməni olmaq, bunlar tamam ayrı-ayrı anlayışlardır. Çünki Qafqazda erməninin arxası Rusiya olub. Bu gün Rusiyanın Qafqazda təsir dairəsi daraldıqca, ermənilər bir zamanlar buraya hansı axınla gəlmişdilərsə, beləcə də köçüb getməyə məcburdurlar.

Elşən Azadlı

www.sumqayitxeber.com