sumqayitxeber.com lent.az-a istinadən Mərahim Fərzəlibəyovun “Mənim ağ şəhərim” filmi barədə Sevda Sultanovanın yazısını təqdim edir.
Süjet. Hadisələr sovet hakimiyyəti dağılandan sonra 1990-cı illərin əvvəlini əhatə edir. Əhvalatın baş verdiyi məkan isə Sumqayıt şəhəridir. Şəhərdə fəaliyyət göstərən kimyəvi zavod xarici şirkətlər və yüksək rütbəli məmular üçün əlverişli gəlir yeridir. Zavodun gəlir gətirməsinə baxmayaraq, məmurlar fəhlələrin sosial vəziyyətini təmin eləmir, yüksək maaş, onların haqqı olduğu mənzilləri vermirlər. Digər əsas tələb isə zavodun zəhərli sexinin bağlanmasıdır. Bu sexdə işləyən fəhlələr ağır xəstəliyə tutulur. Zavod rəhbərliyi isə onlara kompensasiya ödəmir. Fəhlələr, ailələri yoxsul daxmalarda yaşayır. Personajlardan biri baş mühəndis Aydın (Rəfael Dadaşov) hər il öz ev növbəsini mənzil şəraiti daha ağır adamlara verir. Amma öz ailəsi də yaxşı şərtlərdə yaşamır. Fəhlələrdən biri Mahmud (Həsən Məmmədov) ölüm ayağında olanda təzə mənzilə köçür. Gənc fəhlə Rövşən (Kazım Həsənquliyev) burda ağrı xəstəliyə tutulur. Və o, vəziyyətə son qoymaq üçün zavodu partladır. Proqressiv düşüncəli baş mühəndis isə sonda qətlə yetirilir…
“Mənim ağ şəhərim” 1994-cü ildə lentə alınıb. Filmin çəkilməsindən 25 il ötsə də, müstəqillik dönəmində lentə alındığını nəzərə alaraq, onu layihəmizdə verməyi zəruri bildim. Digər tərəfdən həm film haqda resenziya, təhlil demək olar ki, yoxdur, həm də mövzu əhəmiyyətlidir.
Sosial dram janrında lentə alınan ekran işi çox vacib mövzuları əhatə edir: ekoloji problemlər, fəhlələrin ağır durumu, məmurların öz işinə məsuliyyətsizliyi, vicdanla yanaşmaması, ekologiyanın çirklənməsinin insan sağlamlığına təhlükəsi, şikəst uşaqların doğulması, bunların demoqrafiyaya təsiri və s.
Ümumilikdə əhvalatın konkret qəhrəmanları yoxdur. Filmdə çoxlu personajlar və onların həyatından fraqmentlər yer alır. Zavod direktoru Murad (Səyavuş Aslan) mənfəətpərəstdir, fəhlələrin qayğısına qalmır. Amma o, ədalətsizliyinin fərqindədir. Onun oğlu Musa (Ehtiram Fərzəlibəyov) fəhlə Mahmudun qızı Nərgizi (Almaz Amanova) sevir. Murad isə oğlunun seçimindən narazıdır.
Yoxsul komalardan birində yaşayan qadının birinci uşağı şikəst doğulub, ikincini doğanda isə özü ölür.
Mərahim Fərzəlibəyov teatr rejissorudur və onun teatral tərzi, intonasiyası burda da özünü göstərir. Rejissor kino dilində əhvalatı qura, ssenaridəki qüsurları aradan qaldıra bilmədiyindən film alınmayıb. Misal üçün, çoxpersonajlılığı, müxtəlif xətləri süjetdə pinti, dağınıq yerləşdirib. Ekoloji problemi önə çəkməyə çalışıb və nəticədə personajlar, onların münasibəti problemin fonunda yarımçıq işlənib.
Atası Musanı evə qaytarmaq üçün tələ qurur. Və Musa heç nə olmamış kimi, rahatlıqla tələyə tabe olur, sevdiyi qızı Nərgizi tərk edir, sonra bu xətt yoxa çıxır. Yaxud niyəsə əhvalatın inkişafına xidmət etməyən naməlum toy səhnəsi verilir.
Fiziki əngəlli uşaqların uzun-uzadı telesüjet-publisistik stildə təsvirləri yer alır. Yəni təsvirlər əhvalatda bədii həll olunmur, struktur yaratmır, sadəcə belə bir problemin var olduğunu göstərən informasiya kimi çıxış edir. Kinoda isə belə bir “fənd” yolverilməzdir. Üstəlik, bədii həlli, estetik tutumu olmayan epizodda fiziki əngəlli uşaqları zavallı kimi göstərmək etik deyil.
M.Fərzəlibəyov filmi ənənəvi teatral pafoslu monoloqlarla yükləyib: xəstəxanada Bəhram Osmanovun oynadığı obrazın humanizm, mühəndisin Qarabağ haqda monoloqu saxta alınıb.
Ümumiyyətlə, ciddi mövzunun əsas olduğu əhvalatda insan faciəsi banal göstərilib. Rövşənin xəstəliyi, hamilə qadının ölməsi emosional sarsıntı doğurmur. Natura çəkilişlərindəki realizm, dolğunluq da filmi xilas eləmir. Muradın sosializmə satira olan yuxusu isə bədii-estetik baxımdan primitiv işlənib və əhvalatın məzmununa, məna qatına qatqısı yoxdur. Musiqi bolluğu dramatizmi artırmaq əvəzinə süjeti qeyri-ciddiləşdirib, realizm duyğusunu azaldıb.
Filmin proloq və epiloqunda sağlamlıq problemi olan qızın xarabalqıda, zavod tullantılarında təsviri isə yəqin mövzuya metaforadur.