Cəbrayıl rayonu Azərbaycanın cənub-qərbində yerləşir və strateji əhəmiyyətə malikdir. 23 avqust 1993-cü ildə Ermənistan silahlı qüvvələri Cəbrayıl rayonununu işğal etdilər. Bu işğal zamanı 1 şəhər, 4 qəsəbə və 92 kənddən ibarət olan rayon tamamilə düşmən nəzarəti altına keçdi. İşğalın gətirdiyi zərərlər təkcə iqtisadi itkilərlə məhdudlaşmadı; Cəbrayılın tarixi və mədəni abidələri də ciddi vandalizmə məruz qaldı. İllər ərzində dağıdılan 132 tarixi abidə və 150 mədəniyyət ocağı Cəbrayılın minillik tarixi irsini silməyə cəhd edirdi. Dağtumas kəndində yerləşən “Divlər Sarayı” mağarası, Xudafərin körpüləri və digər tarixi məkanlar ermənilərin təcavüzü nəticəsində məhv edildi.
İşğaldan əvvəl Cəbrayıl rayonunun əhalisi əsasən kənd təsərrüfatı ilə məşğul olurdu. Əhali üzümçülük, heyvandarlıq, taxılçılıq, baramaçılıq kimi sahələrdə fəallıq göstərirdi. Rayonda bir çox sənaye müəssisəsi, məktəblər, xəstəxanalar, kitabxanalar və mədəniyyət evləri fəaliyyət göstərirdi. Bu müəssisələr işğal nəticəsində dağıdıldı, əhali məcburi köçkünə çevrildi və Azərbaycanın 58 rayonunda məskunlaşdı.
İkinci Qarabağ müharibəsi və Cəbrayılın azad edilməsi
2020-ci il sentyabrın 27-də başlayan Vətən müharibəsi Azərbaycanın tarixində mühüm bir dönüş nöqtəsi oldu. 4 oktyabr 2020-ci il tarixi isə Cəbrayıl şəhərinin işğaldan azad edildiyi gün kimi tarixə düşdü. Azərbaycan Ordusu böyük qəhrəmanlıqla düşmənin güclü istehkamlarını darmadağın edərək 27 illik işğalı sona çatdırdı. Cəbrayıl əməliyyatı strateji baxımdan əhəmiyyətli idi, çünki bu əməliyyat digər işğal olunmuş rayonların da azad edilməsi üçün zəmin yaratdı. Cəbrayıldan sonra Hadrut, Zəngilan, Qubadlı və Laçın istiqamətində də uğurlu hərbi əməliyyatlar keçirildi.
Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 22,797 hərbi qulluqçusu “Cəbrayılın azad olunmasına görə” medalı ilə təltif edildi. Eyni zamanda, Xudafərin körpüsündə Azərbaycan bayrağının dalğalanması böyük siyasi və tarixi əhəmiyyət daşıyır. Bu körpü qədim dövrlərdən bəri Azərbaycan tarixində mühüm rol oynamış və xalqımızın qədim mədəni irsinin bir parçası olmuşdur.
Cəbrayılın bərpası və yeni dövr
İşğaldan azad olunmuş ərazilərdə həyata keçirilən ən mühüm layihələrdən biri “Araz Vadisi İqtisadi Zonası”nın yaradılmasıdır. Bu iqtisadi zona 200 hektarlıq ərazini əhatə edir və Cəbrayıl rayonunun inkişafı üçün mühüm rol oynayır. Hazırda burada fəaliyyət göstərən sənaye parkının rezidentlərinin sayı 12-yə çatıb. Bu, rayonda yenidənqurma işlərinin sürətlə aparıldığını göstərir.
Elektrik təchizatının bərpası da diqqət mərkəzindədir. Cəbrayıl yarımstansiyasının istifadəyə verilməsi nəticəsində rayonun elektrik təchizatı tam şəkildə bərpa edilmişdir. Eyni zamanda, rayon ərazisində genişmiqyaslı yol tikintisi işləri aparılır. Cəbrayıla çəkilən 4-6 zolaqlı yeni avtomobil yolları həm regionun inkişafına, həm də Cəbrayılın Azərbaycanın digər hissələri ilə əlaqələrinin möhkəmlənməsinə şərait yaradır. Bu yollar Zəngəzur dəhlizi ilə birləşərək Cəbrayılın strateji mövqeyini daha da gücləndirir.
Baş plana uyğun olaraq Böyük Mərcanlı kəndi və digər yaşayış məntəqələrində məskunlaşma planları həyata keçirilir. Böyük Mərcanlı kəndində 2040-cı ilə qədər 6230 nəfər üçün 1074 fərdi evin və bir neçə mərtəbəli yaşayış binalarının tikilməsi planlaşdırılıb. Bu layihələrin birinci mərhələsi çərçivəsində artıq 542 nəfər üçün 149 fərdi evin inşası nəzərdə tutulur.
“Böyük Qayıdış” və Cəbrayılın gələcəyi
“Böyük Qayıdış” proqramı çərçivəsində Cəbrayıl rayonunun kəndləri tədricən bərpa olunur. Karxulu kəndində və Sarıcallı kəndində 2040-cı ilə qədər genişmiqyaslı tikinti işləri planlaşdırılıb. Karxulu kəndində 4428 nəfər üçün 940 fərdi ev, Sarıcallı kəndində isə 4740 nəfər üçün 1185 fərdi ev və bir neçə mərtəbəli binalar inşa ediləcək. Həmçinin, bu kəndlərdə sosial infrastrukturun qurulması, məktəblər, uşaq bağçaları və sağlamlıq mərkəzlərinin yaradılması planlaşdırılır.
Cəbrayılın bərpası Azərbaycanın güclü iradəsinin və qətiyyətinin simvoludur. İşğaldan azad olunmuş bu torpaqlar yenidənqurma işləri ilə bərpa olunur və Böyük Qayıdış proqramı çərçivəsində köçkünlər öz doğma yurdlarına qayıdırlar. Cəbrayılın gələcəyi yalnız tarixi və mədəni irsini bərpa etməkdən ibarət deyil, həm də yeni iqtisadi imkanlar yaradan layihələrlə zəngindir. Rayonun inkişafı üçün həyata keçirilən genişmiqyaslı işlər onun yenidən Azərbaycanın iqtisadi, sosial və mədəni həyatında önəmli yer tutmasına şərait yaradacaq.
Cəbrayıl şəhərinin işğaldan azad edilməsi tarixi qələbənin simvolu olmaqla yanaşı, Azərbaycanın gələcək inkişafına işarə edir. Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə 4 oktyabr tarixi Cəbrayıl şəhəri günü kimi qeyd edilir. Bu, həm tarixi qələbəni, həm də Cəbrayılın bərpası və yenidənqurma işlərini rəmzləşdirir. Əminliklə deyə bilərik ki, gələcəkdə Cəbrayıl Azərbaycanın iqtisadi və mədəni inkişafının əsas mərkəzlərindən birinə çevriləcək, Böyük Qayıdışın canlı şahidlərindən biri olacaqdır.
Ruhiyyə Əliyeva, pedaqoq
Müzakirə qapadılmışdır.